Nguyễn Bích Trà
17/11/2023
Bích Trà: Piano Recital | Giới thiệu tác phẩm
18/11/2023
Hãy cùng tìm hiểu câu chuyện về người đã tạo tác ra loại nhạc cụ phổ biến nhất trên thế giới: Bartolomeo Cristofori.
Piano là một trong những nhạc cụ phổ biến và có sức ảnh hưởng nhất thế giới. Vì vậy, có thể bạn sẽ cho rằng người chế tạo ra nó cũng là một cái tên quen thuộc, chẳng hạn như Alexander Graham Bell hay Thomas Edison.
Nhưng hoàn toàn không phải vậy. Người phát minh ra loại nhạc cụ đã truyền cảm hứng cho Beethoven, Rachmaninov và Liszt lại là một người có thể bạn chưa từng biết đến.
Bartolomeo Cristofori sinh ra ở Padua vào năm 1655. Có rất ít ghi chép về ông cho đến năm 1688 – khi ông bắt đầu phục vụ Thế tử Ferdinando de Medici (người thừa kế của một trong những gia tộc quyền lực nhất ở Tuscany).
Vào thời điểm ấy, ông đã là một người chế tác và sửa chữa nhạc cụ. Ferdinando đã thuê Cristofori làm nhiệm vụ bảo trì kho nhạc cụ của mình – có lẽ vị thế tử cũng từng nghe danh Cristofori là một nhà phát minh khá tài ba.
Bartolomeo Cristofori. Ảnh: Nghệ thuật âm nhạc Lebrecht / Hình ảnh Bridgeman
Cây đàn piano đầu tiên
Đàn piano được nhắc đến lần đầu tiên là trong bản kiểm kê các loại nhạc cụ của Ferdinando từ năm 1700, viết bằng tiếng Ý như sau:
“Un Arpicembalo di Bartolomeo Cristofori di nuova inventione, che fa’ il piano, e il forte, a due registri principali unisoni, con fondo di cipresso senza rosa…”
Câu tiếng Ý đó có nghĩa là:
“Cây đàn ‘Arpicembalo’* do Bartolomeo Cristofori chế tác, phát minh mới này tạo ra những âm thanh to, nhỏ khác nhau tùy thuộc lực nhấn phím mạnh hay nhẹ, với hai bộ dây có cao độ đồng nhất, cộng hưởng trên bề mặt làm từ gỗ cây bách mà không có lỗ thoát âm...”
Cái tên piano khai sinh như thế nào?
Có lẽ bạn đã chú ý cụm từ “tạo ra âm thanh nhẹ và mạnh” tương đương với từ gốc trong tiếng Ý là “che fa’ il piano, e il forte”. Và cái tên piano cũng bắt nguồn từ đây, vì nó có thể tạo ra âm thanh nhẹ (piano) lẫn mạnh (forte).
Một cây đàn piano do Bartolomeo Cristofori chế tạo. Ảnh: DeAgostini/Getty Images
Những cây đàn piano đầu tiên có vẻ ngoài khá khác biệt so với các loại piano hiện đại vì không có pedal, dãy phím ngắn hơn nhiều và kích cỡ cũng nhỏ hơn hẳn. Nếu lắng nghe một cây đàn piano thuộc thời kì sơ khai, bạn sẽ nhận thấy âm thanh mà nó tạo ra cũng rất khác: êm hơn và ít cộng hưởng hơn nhiều so với một cây đàn piano hiện đại, chẳng hạn như đàn piano của Steinway.
Đàn piano tạo ra âm thanh như thế nào?
Không giống như đàn harpsichord – một loại nhạc cụ bàn phím ra đời trước đó – âm thanh của đàn piano tạo ra từ việc các búa nhỏ có đầu bọc nỉ gõ vào những dây đã được chỉnh âm.
Khi người chơi nhấn một phím, bộ giảm âm sẽ nhả dây và búa chạm vào dây, tạo ra âm thanh. Khi người chơi thả phím ra, bộ giảm âm sẽ quay lại vị trí cũ để ngăn dây rung.
Pedal vang âm (pedal bên phải) trên đàn piano hiện đại có tác dụng giữ cho bộ giảm âm được nâng lên để ngay cả khi người chơi nhả một nốt, dây vẫn tiếp tục rung và âm thanh kéo dài hơn.
Đàn piano hiện đại ngày nay về cơ bản vẫn sử dụng cơ chế búa gõ giống như nhạc cụ đầu tiên của Cristofori cách đây nhiều thế kỷ.
Tại sao đàn piano lại phổ biến như ngày nay?
Đàn piano đã không tạo được tiếng vang ngay lập tức – có lẽ vì việc chế tạo đàn là cực kỳ phức tạp, kể cả trong bối cảnh thời hiện đại. Nhưng một khi đã được các nhà soạn nhạc ái mộ, piano nhanh chóng trở thành nhạc cụ thời thượng nhất, đồng thời cũng là loại nhạc cụ bàn phím có tính thống trị ở thời đó vì âm lượng phong phú, tính linh hoạt và khả năng biểu cảm đa dạng.
* tên của một loại harpsichord
Tác giả: Elizabeth Davis
Nguồn: Classic FM
Người dịch: Aomori Masato
Người kiểm duyệt: Bùi Thảo Hương